Schematherapie is een effectieve geïntegreerde therapeutische benadering, waarin elementen van de belangrijke wetenschappelijke therapieën, zoals cognitieve gedragstherapie, psychodynamische modellen, hechtingsmodellen en Gestalt-modellen met elkaar worden gecombineerd. Ze komt voort uit de cognitieve gedragstherapie, doch met een intensievere focus op problematische emoties, jeugdervaringen en de therapeutische relatie, die een zeer prominente rol speelt.
Hoe werkt schematherapie?
Bekijk onderstaande video en lees verder de onderstaande tekst over Schematherapie.
Schematherapie
Schematherapie richt zich op (disfunctionele) schema’s. Dit zijn schadelijke emotionele overtuigingen, die aan de basis liggen van hardnekkige diepliggende patronen, die zowel emoties, cognities, herinneringen, waarnemingen, gedrag en interpersoonlijk gedrag beïnvloeden als een breed, in alle levensgebieden doordringend patroon, dat zorgt voor psychische klachten en schadelijk gedrag. Ze zijn ontstaan in de kindertijd doordat er te weinig tegemoet werd gekomen aan de basisbehoeften van het kind om te kunnen groeien tot een gezonde volwassene. Schema’s zijn dus disfunctioneel en schadelijk zowel in de persoonlijke sfeer en de werk- en privésfeer. Ze worden aangepakt met schematherapie. In onze blog over de 18 schema’s uitgelegd gaan we dieper in op de schema’s die worden gebruikt binnen schematherapie.
Basisbehoeften en schematherapie
Bij schematherapie staan de basisbehoeften van de cliënt expliciet in het middelpunt van de aandacht en ze spelen een belangrijke rol bij alle therapeutische interventies. Deze menselijke behoeften ( en de frustratie wanneer deze niet worden vervuld) worden als de belangrijkste oorzaak gezien bij het ontstaan van psychische klachten.
Door de frustratie van het niet in vervulling zijn gegaan van de basisbehoeften, in het bijzonder de behoefte aan interpersoonlijk contact en veilige hechting, ontstaan er disfunctionele schema’s, die ertoe bijdragen dat cliënten in het heden niet meer goed in staat zijn om hun basisbehoeften te (h)erkennen en op een realistische en gezonde wijze alsnog te vervullen, waardoor zij het gemis in stand houden.
De schematherapie is er op gericht om cliënten meer aandacht te laten schenken voor hun basisbehoeften en deze adequaat te vervullen. Hierbij dienen zij rekening te houden met een goede balans tussen hun eigen behoeften en die van anderen en in staat te zijn dit goed in te kunnen schatten.
Ieder kind heeft emotionele basisbehoeften, denk hierbij aan veiligheid en vrijheid. In sommige gevallen is niet of onvoldoende aan die behoeftes voldaan in iemands jeugd. Het niet voldoen aan deze behoeftes kan op latere leeftijd zorgen voor problemen.
De basisbehoeften zijn:
- Veiligheid; ieder kind heeft voldoende zorg en aandacht nodig van zijn ouders of verzorgers. Ouders moeten daarom goed weten wat het kind nodig heeft en tevens hun best doen om daarin te voorzien. Ook dient voor het kind zijn omgeving voorspelbaar en betrouwbaar te zijn.
- Verbondenheid met anderen; ieder kind heeft mensen in zijn omgeving nodig aan wie het zich kan hechten, die interesse hebben in zijn belevingswereld, die moeite doen hem te begrijpen en te steunen. Mensen zijn namelijk sociale wezens die het nodig hebben om ergens bij te horen en deel uit te maken van een groep.
- Zelf expressie; een kind dat geboren wordt is uniek en kent zijn eigen mengeling van temperament, omgevingsinvloeden en genetische aanleg. Dit brengt met zich mee dat ieder kind en ieder mens reageert met eigen gevoelens en belevingen. Deze mogen ervaren en uiten is belangrijk voor een gezonde ontwikkeling.
- Spel en spontaniteit; ieder kind wordt geboren met het vermogen te leren, zich te verbazen, enthousiast te reageren, emoties te ervaren en te genieten. Daar hoort een omgeving bij die het mogelijk maakt dat het kind op zijn eigen manier en met zijn eigen temperament de wereld om zich heen kan ontdekken en daardoor kan genieten, dat het mag experimenteren en mag leren met vallen en opstaan.
- Zelfwaardering; ieder kind heeft het nodig om te leren vertrouwen te hebben in zichzelf en zijn eigen capaciteiten. Dit is wezenlijk om goed te kunnen functioneren, als kind en op latere leeftijd.
- Autonomie; voor ieder mens is het belangrijk dat hij eigen keuzes kan maken en zijn leven naar eigen inzicht vorm kan geven. Die behoefte ontstaat al op jonge leeftijd. Naast het gevoel dat het kind ergens bij hoort, wil het ook zelf kunnen beslissen en zijn eigen ervaringen opdoen.
- Realistische grenzen; samenleven met andere mensen en zich ontwikkelen tot een goed functionerend sociaal wezen houdt in dat men rekening kan houden met anderen, dat men discipline ontwikkelt en kan doorzetten, dat men leert frustraties te verdragen en directe behoeftebevrediging kan uitstellen. Kinderen ontwikkelen deze vaardigheden door een omgeving die realistische grenzen stelt. Dit betekent dat de grenzen zijn afgestemd op het temperament en de ontwikkelingsfase van het kind, dat ze begrepen kunnen worden en rekening houden met omstandigheden.
( Reubsaet 2018)
Wat zijn schema’s in schematherapie?
Schema’s zijn op jonge leeftijd ontstaan als het resultaat van de wisselwerking tussen het temperament van het kind, de opvoedingsstijl van de ouders en significante (soms traumatische) ervaringen. Een bestaand schema kan door een bepaalde (alledaagse) gebeurtenis of situatie geactiveerd worden, waardoor vervolgens intense emoties, zoals angst, verdriet of wanhoop veroorzaakt worden, bijvoorbeeld omdat men zich op dat moment afgewezen of verlaten voelt. Schematherapie helpt dus de oorsprong van gedragspatronen in de basis te doorgronden en te veranderen.
Schema’s weerspiegelen de onvervulde belangrijke emotionele basisbehoeften van het kind, zoals veilige hechting, verbondenheid en acceptatie, veroorzaakt door met name de ouders en andere belangrijke personen, om hen heen. Een bestaand schema, dat ontstaan is in de jeugd, als gevolg van dagelijkse ervaringen vanaf de geboorte, waarbij basisbehoeften niet of nauwelijks vervuld werden, zorgen voor disfunctionele en rigide aannames over zichzelf, de ander en de wereld, waardoor een alledaagse gebeurtenis of situatie voor de persoon intens emotioneel beladen wordt, terwijl daar objectief gezien geen enkele reden voor is.
Ze zijn in feite het resultaat van aanpassingen aan negatieve ervaringen, zoals conflicten in het gezin, afwijzing, vijandigheid of zelfs agressiviteit van opvoeders en leeftijdgenootjes, gebrek aan liefde en warmte en inadequate ouderlijke zorg. Deze schema’s houden zichzelf, door verdere levenservaringen, in stand en bieden sterke weerstand tegen verandering.
Wat zijn coping strategieën in schematherapie?
Door disfunctionele schema’s ontstaan tevens (disfunctionele) coping strategieën, met als doel zo min mogelijk last te hebben van de emoties van de disfunctionele schema’s. Zoals coping strategieën tegen de angst voor verlating, angst voor afwijzing en kritiek, angst voor conflicten, gevoelens van onveiligheid, gevoelens van vervreemding in gezelschap en geen aansluiting vinden bij anderen.
We onderscheiden daarbij:
- Overgave; bij deze coping stijl is men ervan overtuigd dat het schema absoluut en onvermijdelijk waar is en gedraagt en schikt men zich hiernaar alsof er geen andere keuze is. Bijvoorbeeld bij het schema verlating/instabiliteit, is men voortdurend angstig door de overtuiging dat men in de steek zal worden gelaten, of met plotseling onvoorspelbaar schadelijk gedrag geconfronteerd zal worden. Men zal zich dan daardoor automatisch schikken en zich in een bepaalde mate onderwerpen, zelfs in relaties waarin men slecht behandeld en misbruikt wordt. Doordat men denkt geen keuze te hebben is men bereid om een hoge persoonlijke prijs te betalen om te voorkomen waar men zeer angstig voor is.
- vermijding; men vermijdt intieme relaties totaal, uit angst voor de emoties die vanuit het schema verlating zouden kunnen optreden. Men is daardoor onnodig eenzaam en alleen en onthoudt zichzelf de ervaring dat een waardevolle relatie wel degelijk mogelijk is.
- overcompensatie; de persoon gedraagt zich alsof het tegendeel van het schema waar is. Angst voor verlating wordt dan afgedekt door dominant, of zelfverzekerd gedrag. Men gedraagt zich alsof men de ander in het geheel niet nodig heeft. Uiteindelijk stoot men partners en belangrijke anderen hierdoor af en blijft men eenzaam en verlaten achter.
In feite zijn disfunctionele coping strategieën uiteindelijk ongezonde, schadelijke gedragingen, ook wel valkuilen genoemd, die de klacht in stand houden. Het hanteren van een coping strategie is in het algemeen geen bewuste keuze van de cliënt, maar een automatische reactie op een voor hem of haar bedreigende of kwetsende situatie. Coping strategieën zijn vooral zichtbaar aan het gedrag van de cliënt, maar omvatten dus ook cognitieve en emotionele vervormingen.
Hoe kunnen coping strategieën of valkuilen veranderen?
Valkuilen bestaan doorgaans al een leven lang als vaststaande patronen, die diep zijn ingesleten in het gedrag van mensen en daardoor moeilijk te veranderen zijn, net als verslavingen en andere slechte gewoontes.
Veranderen vereist daarom:
- bereidheid om emotionele pijn (angst en onzekerheid) te verdragen.
- je moet jouw valkuil onder ogen durven zien
- en je moet hem begrijpen.
- je moet ook discipline hebben; je moet dagelijks jouw gedrag observeren en veranderen. Verandering gaat niet van de een op de andere dag. Je moet steeds oefenen.
Schematherapie voor wie?
Schematherapie is zeer effectief als therapie bij mensen met persoonlijkheidsproblemen, zoals bij persoonlijkheidsstoornissen. Schematherapie heeft bijvoorbeeld zeer goede resultaten behaald bij behandeling van de borderline-persoonlijkheidsstoornis. Tegenwoordig wordt schematherapie gebruikt voor veel verschillende klachten, zoals angstklachten en depressie. Een psycholoog bepaalt of de behandeling geschikt is voor jouw situatie, het kan namelijk per persoon verschillen.
Ook bij werkgerelateerde klachten, zoals burn-out kan schematherapie of schemacoaching worden ingezet. Bovendien is het zeer effectief en duurzaam gebleken bij partnerrelatietherapie.
Schematherapie een effectieve behandelwijze
Schematherapie is uiterst effectief gebleken bij de behandeling van stevige psychische klachten. Zoals bijvoorbeeld bij persoonlijkheidsproblematiek, aangezien het de diep(er)liggende patronen aanpakt die vaak reeds vroeg in de jeugd zijn ontstaan. Uit wetenschappelijk onderzoek is onder meer gebleken dat schematherapie bij meer dan de helft van de patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis, resulteert in genezing. Dat wil zeggen dat zij na behandeling diagnosevrij zijn, en in twee derde van de gevallen er sprake is van een klinisch relevante verbetering.
Schematherapie wordt vanwege haar effectiviteit tegenwoordig voor een steeds bredere patiëntengroep met verschillende klachten toegepast. Ook bij SOLK wordt schematherapie ingezet bij DKP. Dat zijn lichamelijke klachten waarvoor artsen en specialisten geen lichamelijke oorzaak kunnen vinden en dus ook niet voor genezing kunnen zorgen. Bij een psychische aanpak worden vervolgens goede resultaten behaald.
Bij schematherapie onderzoeken wij de invloed van ervaringen uit jouw jeugd op jouw dagelijks leven. Door schematherapie is het de bedoeling dat je jezelf leert veranderen, zodat jij je beter gaat voelen, beter voor jezelf gaat zorgen en beter voor jezelf kunt opkomen. Doordat je leert voelen wat jouw behoeftes zijn verandert niet alleen jouw gedrag, maar ook jouw gedachten en gevoelens.
Bij DKP kan je ook kiezen voor groepsschematherapie, dus schematherapie in een groep. Lees verder over de voordelen van groepsschematherapie die vaak in combinatie wordt gegeven met individuele schematherapie.